_Gister lag De Uitvreter bij alle Nijmeegse neerlandici op de deurmat. En dit studiejaar heb ik een column in het opleidingsblaadje. Zonder overleg met de redactie is hij ook hier te lezen. (En ze vonden me al zo lastig.) Nummer 1 van 4, als ik het niet te bont maak._

Heftige discussie over Jakobson

Het zijn woelige tijden. Als student worden we geacht om keihard te studeren. Met zo'n boek enzo. Naast boeken lezen mogen we best wat plezier maken, als dat maar gebeurt in De Vereeniging of op een andere culturele plaats. Er zijn er die zelfs vinden dat we ook voor ons plezier boeken moeten lezen.

We doen ons best. We lezen net genoeg om onze tentamens te halen en leren net die paar moeilijke woorden uit ons hoofd om onze ouders thuis een plezier te doen. Zo komen we er wel door.

De enige plek waar we echt onszelf kunnen zijn is Facebook. Of wie wil, Twitter met een slotje. Daar kunnen we gewoon volmondig toegeven dat we gisteravond in de Twee Keer Bellen waren, hoewel we ons daar niet veel meer van herinneren. Daar kunnen we vragen of iemand onze jas heeft gezien en van wie dat oranje ding aan de kapstok is. Op het internet kunnen we onze ware aard tonen. Tenminste, tot voor kort.

Want uit het niets melden ouders, ooms en tantes, misschien wel oma’s en opa’s zich aan op Facebook. Vooral aan die ouders ontkom je eigenlijk niet. Je ouders accepteren is iets wat je sinds het einde van je puberteit weer doet, dus prompt staan ze in je vriendenlijst. Wat nu?

Het is tijd voor een codetaal die ons imago hoog houdt. Vanaf nu moeten we het niet meer hebben over een avondje stappen, maar over 'een diepe discussie over literatuur'. Hoe dieper de discussie, hoe groter de kater, je snapt de beeldspraak.

Een discussie over Barthes, wijst op bier. De dood van de auteur en de dood van het bier, wat maakt het uit. Wie het over Bourdieu heeft gehad, zat flink aan de wijn, waarschijnlijk bordeaux ofzo, maar van mij mag je dat best wat ruimer opvatten.

Jakobson lijkt me uitstekend om Johnny Walker aan te duiden. Jakobson had het over de verschillende functies van taal, die allemaal verwezen naar een bepaald aspect van de communicatie. De discussie kan gaan over de gerichtheid op de boodschap zelf (pure whiskey), over gerichtheid op de context (whiskey-cola) of juist op het medium (on the rocks, want glas en ijs zijn allebei doorzichtig).

Voor de rest van het assortiment van de Tio Pepe zijn nog auteurs te bedenken. Met een beetje creativiteit komen we er wel uit met z'n allen. Ik zou een statusupdate als deze rustig op Facebook durven zetten:

Sebastiaan Andeweg Gisteravond een geweldige discussie gehad over Barthes, maar uiteindelijk kwamen we toch weer uit bij de dood van de auteur. Toen zijn we maar overgestapt op Jakobson, maar we hebben ons teveel op de boodschap gericht. Er had meer context bij gemoeten! Heb er nog hoofdpijn van.

Vind ik leuk · Reageren · 15 minuten geleden

Wat mij opvalt is dat Ivo Niehe onder vuur ligt. Opeens vindt iedereen hem een zak. Wat heeft de beste man misdaan? Hij heeft live in een uitzending van Pauw en Witteman vertelt hoe goed hij die avond was in het theater. Het ging ongeveer zo:

Tja Ivo, als je iets niet moet doen, is het jezelf de hemel in prijzen, want daar kunnen we hier in Nederland niet zo goed tegen. Dat was de arme man even vergeten. Hij zat waarschijnlijk al dagen in Frankrijk en op het moment dat hij gefilmd werd kwam hij zo van het podium gelopen. ('Ik heb de bloemen nog, dan weet je dat het gebeurd is.') Wie in zo'n toestand een interview afgeeft is al snel overenthousiast over zichzelf.

Maar bij Ivo komt daar nog iets bij. Ivo is namelijk gewend om alles de hemel in te prijzen. Bij het aankondigen van een interview moet hij altijd eerst haarfijn uitleggen hoe geweldig de geïnterviewde is en hoe groot de eer is dat de Tros TV Show (dat wil zeggen: Ivo Niehe) diegene heeft mogen interviewen.

Bij Marco Borsato vraagt hij: 'Het lijkt wel of alles wat jij professioneel aanraakt meteen goud wordt, hè?' (Waarna Marco het afzwakt.) 'Maar goed, het is een grootse carrière.' (Waarna Marco het weer nuanceert.) Hij kondigt de mannen van Basta aan als 'het ronduit opzienbarende programma' dat 'misstanden aan de kaak stelt op een genadeloos spectaculaire humoristische manier'. 'Het zijn absoluut geniale programmamakers,' zegt hij even later.

Zo prijst hij dus zijn gasten de hemel in. Het enige verschil met zijn optreden in Pauw en Witteman is dat hij al zijn lof nu direct op zichzelf kan afvuren, omdat hij nu zelf de geïnterviewde acteur is. Volgens mij is in zijn ogen iedereen die eens op tv is geweest zonder zijn programma al geweldig genoeg om in zijn programma te komen. En dit was zijn moment van faam zonder de TV Show. Geef hem eens ongelijk.

Maar zijn interviewkwaliteiten laten wensen over. De werkwijze van Niehe: eerst een compilatiefilmpje maken over het leven van de geïnterviewde, met veel persoonlijke details die zó persoonlijk zijn dat je ze eigenlijk niet echt hoeft te weten, om dan vervolgens de persoon zelf te confronteren met de persoonlijke details en voortdurend naar de bekende weg vragen. Zie zelf:

Nu Ivo is ontmaskerd, kunnen we hem eindelijk van de buis gooien. Hij interviewt op deze teenkrommende ook diverse buitenlandse gasten. Wat moeten die wel niet van Nederlanders denken? De plaatsvervangende schaamte verlamt me altijd zodanig dat ik gewoon niet meer kán zappen. De TV Show is een fuik. Ik denk dat dat de enige reden is waarom ze nog kijkers hebben.

Dat Ivo zelf totaal niet denkt aan stoppen blijkt uit het slot van de aflevering met Basta. De mannen geven aan dat ze een tweede seizoen van hun programma eigenlijk helemaal niet zien zitten. Ze worden bekender, dus ze kunnen niet alles meer doen zonder herkend te worden. Maar stoppen? Daar wil Ivo niets van horen. 'Ik zou zeggen, doe nog een poging, nog één seizoen moet kunnen.' Ja Ivo, nog één seizoen moet kunnen.

De Nieuwe Bijbelvertaling begint, zoals bekend, met de volgende woorden:

In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. God zei: 'Er moet licht komen,' en er was licht.

Sommige mensen zien dit als het begin van de wereld. Hier schept God de substantie, alles wat er is in de wereld en vanaf hier begint de tijd. Tegenwoordig gaan ook veel mensen daar tegenin: er was een oerknal die de wereld maakte. In dit stuk wil ik laten zien dat deze tekst en die oerknal elkaar niet uitsluiten.

In principe is de tekst in tegenspraak met datgene waarvan de wereld van gemaakt is: substantie. Substantie bestaat per definitie op zichzelf en is nooit voortgebracht door iets anders. Als substantie geschapen zou zijn door God, zou de substantie niet meer op zichzelf staan en dus geen substantie meer zijn. De enige manier waarop substantie dus echt zijn kan, is door zijn eigen oorzaak te zijn. God is zijn eigen oorzaak, God is alle substantie.

Als God alle substantie is, zit God in alles. Dat moet een geruststellende gedachte zijn voor gelovigen: God zit overal in. In de tafel, je computer, maar ook jijzelf bent onderdeel van God. God is immers de wereld. God is ook de oorzaak van alles, maar daarmee ook het gevolg van alles. God is het ene moment dat op het andere volgt. God is de oneindige kettingreactie van de dingen die gebeuren.

In zoverre 'weet' God dus ook wat er gaat gebeuren. Elke volgende gebeurtenis is immers de uitkomst van een rekensom van alle natuurwetten bij elkaar. Daarmee is het, hoewel voor ons onmogelijk, volkomen voorspelbaar wat er gaat gebeuren, zelfs eeuwen van te voren. Door de wetmatigheid van de wereld is God dus gedetermineerd.

Als God zijn eigen oorsprong is en oneindig bestaat, dan kan hij de aarde niet hebben geschapen zoals in Genesis 1 wordt beschreven. God is immers zelf de aarde, het universum en alles eromheen. Als God oneindig is, moet ook de wereld oneindig hebben bestaan en zullen bestaan.

Om deze contradictie op te lossen pak ik er graag een vertaling bij van prof. Ellen van Wolde, die bij haar oratie deze vertaling van Genesis 1 verdedigde:

In het begin waarop God de hemel en de aarde scheidde, en de aarde ongegrond was en zonder fundament, en duisternis over de diepte lag, en Gods adem zwevende was over de wateren, sprak God: 'Er zij licht'.

Deze tekst spreekt over 'Het begin waarop God sprak', met enkele bijzinnen. In deze tekst is er dus geen sprake van een absoluut beginpunt waarop God ging scheppen. God was er al, en toen hij voor het eerst sprak zei hij: 'Er zij licht'. En vanaf daar benoemt hij de rest van de wereld.

Voor 'Er zij licht' was de kettingreactie van de wereld al bezig. Dat laat ruimte open voor theorieën als die van de oerknal. De oerknal zelf zal ook een oorzaak hebben, gezien de oneindigheid van de tijd en de oneindigheid van God. Dat de tijd nog oneindig door zal lopen is makkelijker in te denken dan dat de tijd zonder begin altijd al heeft bestaan, maar als het ene denkbaar is is het ander het ook.

Maar wat is dan de scheppingsdaad? Van Wolde vertaalt het woord bara niet met 'scheppen' maar met 'scheiden'. Het onderscheid is de basis van taal: door dingen te onderscheiden van elkaar krijgt het betekenis. Het meest basale onderscheid is die tussen licht en duisternis. God begon dus met het onderscheiden van zichzelf.

Het onderscheiden gebeurt niet in de fysieke wereld van de kettingreactie. Het onderscheid bestaat in het denken van de mensen. Als God alles is, zit de mens daarbij. Dankzij de mens, die dingen is gaan onderscheiden en benoemen, heeft God de wereld gescheiden en betekenis gegeven. Genesis 1 gaat dus niet over het begin van de wereld, maar over het begin van de betekenis en het begin van de taal.