Het is zo'n tijd waarin veel dingen ten onder gaan. De cd bijvoorbeeld, die is niet meer, officieel niet althans. De videoband is wel echt totaal uit het zicht verdwenen, je vindt hem hooguit nog op rommelmarkten of achterin een kast van je moeder. Terwijl al die oude informatiedragers verdwijnen, schrijven mensen ook vast de bestaande dragers af: de dvd, die heeft zijn langste tijd wel gehad, en het boek? Saai. Koop maar vast een e-reader.

Nou heb ik wel vaker geschreven over de komst van de digitale boeken. Ik wil niet in herhaling vallen, maar ik word gewoon zo droevig van die digitale wijsneusjes die al zeker weten dat papier het niet gaat halen en die je dan een beetje met medelijden aankijken als je zegt dat je nog wel in het boek geloofd. Opeens snap ik hoe christenen zich moeten voelen in deze tijd.

In het algemeen: wat voor toekomstvisies ik ook ontwikkel, steeds merk ik dat alles anders loopt dan je denkt. Een eerste date, een verjaardag, het loopt toch anders dan gepland. Nou zijn er in de 'wel papier/geen papier'-discussie maar twee opties, maar als je de toekomstige situatie van het boek wat uitgebreider gaat voorspellen, zijn er opeens zo veel mogelijkheden dat het onwaarschijnlijk wordt dat jouw verhaal precies is zoals het gaat lopen.

Geen alomvattende redenering waarom papier blijft, dus. Geen mooie verhaaltjes (die ik stiekem wel graag vertel) over dat ik denk dat de slechte romans, de bestsellers en de bouquetreeks als eerste op digitaal overgaan, maar dat de Literatuur altijd wel op papier zal blijven, omdat je daar van moet houden. (Ik kan me nu bijvoorbeeld ook indenken dat papier zo ingebakken is in het wezen van de bouquetreeks, en dat de bouquetreeks zo succesvol is, dat mogelijk het laatste papieren boek op aarde uit de bouquetreeks komt.)

Maar, gezeur, de redenering die ik hier wilde neerzetten is als volgt. Als ik mijn muziek als mp3 luister, en de stroom valt uit, dan kan ik geen muziek meer luisteren. Als ik films kijk op dvd of via internet hetzelfde. Ook als ik ebooks lees: geen stroom, geen vermaak. Het verschil is, als de stroom uitvalt heb ik niets aan mijn mp3, maar ook niet aan mijn cd en mijn cassettebandje: ik zal terug moeten naar de draaiorgel. Ook bij film maakt het allemaal bar weinig uit: video kapt er ook gewoon mee. Maar het boek? Het boek gaat gewoon door, als je even een kaarsje aansteekt.

Het is niet alles, maar het is een verschil.

Afgelopen vrijdag was ik bij Literaturfest in De Rode Hoed (net als tout literair-interessant doend Amsterdam). Als ik een stukje begin met de titel 'Het nieuwe lezen' en daarna naar Literaturfest verwijs, denk je al gauw te weten welke kant het op gaat: men leest niet meer.

Voor wie Literaturfest niet kent: het is een avond waarop boeken worden besproken, zoals ze zelf graag zeggen 'niet gehinderd door enige kennis'. Het zijn drie jongens, plus drie gasten en drie boeken. Op het podium steeds één boek, één gast en twee jongens. Dan hebben ze elke keer ook nog Bas Heijne als vaste gast, maar goed, voor de ins en outs moet je zelf maar eens gaan kijken in de Rode Hoed, het is toch gratis.

Soms wordt vóór de bespreking de vraag wie het gelezen heeft het publiek in geslingerd. Een kwart van de zaal is veel, hoewel de boeken van te voren bekend en dus leesbaar zijn. Toch gaat het me helemaal niet om het punt dat mensen zich liever laten vertellen óver het boek (in films, avondjes, recensies en De Wereld Draait Door) dan dat ze het zelf lezen. Elke gids loopt het gevaar dat mensen het hele ding niet meer willen doorgronden omdat ze het al denken te kennen. Zelf krijg ik altijd zin om de besproken boeken (die ik zelf ook nooit van te voren heb gelezen) achteraf aan te schaffen en te lezen. Bij een paar heb ik het al gedaan.

Nee, het punt dat ik wil maken gaat over één van de boeken die vrijdag werd besproken. Het gaat om De naam van de roos van Umberto Eco (nog niet gelezen) uit 1980. Dergelijke boeken, zei Maarten Schinkel, worden niet meer gelezen omdat ze te moeilijk zijn. Er zit een tweede, derde en zelfs vierde laag bij die de lezer van tegenwoordig niet meer ziet, of waarvan de lezer niet de moeite wil nemen om tot die laag door te dringen door het boek drie keer te herlezen. Ze komen de eerste 100 pagina's maar met moeite door.

Maar, zei hij er ook bij, dingen die wij nu makkelijk wegtikken kon men vroeger absoluut niet aan. Een serie als The Game of Thrones (nee, niet gelezen) is enorm ingewikkeld: er lopen op een bepaald moment negen verhaallijnen door elkaar. Ze lazen vroeger misschien wel dikkere boeken, met meer literaire gelaagdheid, maar van al die verhaallijnen zouden ze gek worden.

Ik vind het een interessante kwestie, de overgang van literaire gelaagdheid naar verhaallijnenbrei. De vraag is dus: waar halen we onze intellectuele uitdaging vandaan? Als jullie me nu willen excuseren, ik ga een dik boek lezen om het gelaagde lezen weer te leren.