Commentaar bij een tweet: 'ik' in het Japans

Graag wil ik in dit weblogstukje wat kantekeningen plaatsen bij de tweet die ik gister verstuurde. Het is een beetje bla bla, want de tweet zelf is prima, maar er is altijd ruimte voor nuance (al is het misschien niet op Twitter), dus bij dezen. Maar voor ik met die nuances begin wil ik nog even kwijt dat ik totaal niet de persoon ben die mag praten over nuances bij verschillen tussen Japans en Nederlands, want ik spreek helemaal geen Japans. Ik heb wel Nederlands (en dus soort van Taalwetenschap-lite) gestudeerd en ik bedoel het goed, dus ik probeer het gewoon.

De tweet ging als volgt:

Interessant: Japanse kinderen leren pas in de 6e klas het teken '私'. Bij ons is 'ik' het allereerste wat we schrijven, een hele pagina vol.

Nou, aan de inhoud zelf valt volgens mij weinig te twijfelen. Het teken 「私」 zit in de set van kanji die in het zesde jaar aan Japanse scholieren worden onderwezen. En wat betreft de Nederlandse situatie: daar ben ik vrij zeker van, ik heb het zelf gedaan.

Het punt dat ik wilde maken is dat het teken voor 'ik' en het woord voor 'ik' in het Japans gewoon niet dezelfde waarde heeft als ons woord 'ik' en de bijbehorende tekens 'ik'.

In het Japans is het namelijk veel minder noodzakelijk om daadwerkelijk het woordje 'ik' te gebruiken. In het Nederlands (en enkele andere Noord-Europese talen, waarvan een toevallig een gooi doet naar het Wereldtaalschap) is het namelijk verplicht om een onderwerp in de zin uit te drukken.

In het Spaans is 'como' genoeg om te zeggen dat je eet, omdat de 'ik' al in de vervoeging van het werkwoord zit opgesloten. Sterker: 'Como.' is gewoon een complete zin in het Spaans. In het Nederlands en Engels kom je daar niet mee weg. (Of ja, 'Eet.' kan ook een zin zijn, maar dan is het een opdracht. Je snapt wat ik bedoel.)

Bij ons gaat het zo ver dat we zelfs als er totaal niemand in de buurt is die ook maar iets met het werkwoord van doen heeft, we tóch iets neer moeten zetten. Ik bedoel, neem nu 'Het regent.'. Wie is die 'het'? 'Regent.' is echt wel voldoende, maar ja, niet voor ons taalgevoel.

Zo anders is het dus in Japans. Daar schijnt het mogelijk te zijn om een gesprek te voeren als dit:

A: 元気？
B: 元気。

Je spreekt die tekens uit als 'genki', met de G van Google, en het betekent gezondheid. Het geheel betekent iets in de trant van 'Alles goed? - Ja, prima.', dat alles zonder ook maar een werkwoord, zonder een onderwerp, dus ook zonder 'ik'. Toegegeven, ook in mijn losse Nederlandse vertaling komt geen 'ik' voor, maar het gaat om het principe en dat principe werkt in heel de Japanse taal door: zodra je weet waar je het over hebt, hoef je het niet uit te spreken. Als iemand zomaar naar gezondheid vraagt, zal het wel over andermans gezondheid gaan, en als iemand het gewoon zegt, zal het wel over zijn eigen gezondheid gaan.

Enfin, op die manier heb je het woord 'ik' dus veel minder voor. (In het Japans kan je zelfs, als je wil, gewoon je eigen naam noemen als je het over jezelf hebt. Het wordt wel als kinderachtig ervaren, schijnt, maar het werkt wel. 'Elmo nieuwe schoenen.' Prima zin.)

Als tweede punt wilde ik nog aanhalen dat het teken 「私」 helemaal niet de enige manier is om 'watashi' te schrijven. (En daarmee verwijs ik even niet naar het feit dat het Japans ook nog allemaal andere woorden voor 'ik' heeft. Die kanji leren de kinders zelfs nog later pas.) Het punt is dat het Japans meerdere schriftsystemen heeft die ze door elkaar gebruiken. Als je het correcte teken voor 'watashi' nog niet weet, kan je het als 「わたし」 (wa-ta-shi) schrijven. Ook dat zal waarschijnlijk als kinderachtig worden ervaren, maar ja, ze zitten nog op school. Als je het echt nodig hebt is het tenminste wel voorhanden.

Nou ja, dit alles neemt natuurlijk niet weg dat wij nog steeds onze kinderen opvoeden door ze op dag één van groep 3 een velletje vol met 'ik' te laten schrijven. Het is iets om over na te denken.